PeÅŸin peÅŸin söyleyelim Türkiye’de de Dünya’da da hiçbir ÅŸey eskisi gibi olmayacak.
Bu nerede ise genel kabul edilmiÅŸ kural oldu. BaÅŸta Neo-Liberal saÄŸlık politikalar çöktü.
Her ÅŸeyin Piyasa Ekonomisi ile yapılamayacağını korona salgını gösterdi. Peki bu süreçte piyasalarda ve Bankacılıkta neler deÄŸiÅŸecek.
Neo – Liberal Bankacılık anlayışı çöktü
Neo-Liberal Bankacılık anlayışı bitmiÅŸtir. Türev ürünler ile ÅŸiÅŸirilen ve “ürün satın” kampanyalarına dönüÅŸen neo-liberal bankacılığın sonuna gelindi. 2008’de ABD’deki Mortgage Krizi zaten bunu kanıtlamıştı.
Son 15 yıllık bankacılığa bakın, müÅŸterinin ihtiyaçlarını gideren “müÅŸteriye hizmet” anlayışı gitti yeni pazarlama teknikleri ile “istek-ihtiyaç” yaratılarak “ürün satış” teknikleri kullanılarak yeni tarz bankacılık ile geçti. Tıpkı markete girip hiç ihtiyacınız olmayan ürünler almanız gibi bankaya girdiÄŸinizde de hiç ihtiyacınız olmayan ürünleri cebinize koyup çıkıyorsunuz.
Merkez Bankaları ve Bankalar aracılığı ile yaratılan bol para balonu teker teker patlıyor. Altın’a dayalı yeni bir para sistemi yüksek sesle dillendirilir oldu.
Bu süreçte ürün satışına odaklı bankacılık da bitti.
Corona Salgınında personeli sistemde deÄŸiÅŸtirilmesi gereken vida olarak gören anlayış da çöktü. Personeli bankalar yeniden keÅŸfetti.
DijitalleÅŸiyoruz denilen sistemin insan olmadan hiçbir halt olmadığı da anlaşıldı. “Maliyet düÅŸürüyoruz” diye binlerce insanı aynı binaya sokan anlayış korona sayesinde bu yöntemin ne kadar riskli olduÄŸunu gördü. Buna raÄŸmen insanlar evde çalışmaya baÅŸladı.
Bu önümüzdeki dönemde de sürecek gibi. Bankacılar için kötü haber bankalar önümüzdeki dönemde küçülecek. Geçici kapatılan çoÄŸu ÅŸube tekrar açılamayacak. Son üç yıldır hızlanan personel azaltma yöntemi devam edecek. Bankalar ve diÄŸer firmalar teknolojik yatırımlarını daha da hızlandıracak. Ä°nsansız Karanlık Fabrikalar gibi denemeleri yapılan Personelsiz Banka ÅŸubeleri çoÄŸalacak. DijitalleÅŸtirilemeyen müÅŸteriler de bu kriz sayesinde dijital hayata geçmek zorunda kaldı. Bu arada bir kötü haber de despot, mobbingçi Banka yöneticilerine,  devriniz bitti.

Korona SaÄŸlık Krizi “Corona Ekonomik Krizine” dönüÅŸür mü
Korona SaÄŸlık Krizi Türkiye için kötü döneme denk geldi. Bir defa “Dolarizasyon” devam ediyor. Dört yıl önce bankalardaki Mevduatın % 35’lik kısmı Yabancı Para - Döviz iken son iki yıldır %50’nin üzerine çıkmış durumda. Piyasalara henüz hedeflenen “güven” verilemediÄŸinin ciddi göstergesi aynı zamanda. Yabancılar “doldur boÅŸalt” yöntemi ile Türk Yatırımcıları borsaya çekip ellerindeki kağıtları boÅŸaltıyorlar. Borsada yabancıların payı her geçen gün azalıyor. Nisan ortasında tekrar USD / TL kuru 6,70 seviyelerini zorluyor. Döviz bulamazsak” Kısa Vadeli” dediÄŸimiz bir yıl içinde ödenecek olan 175 milyar USD için TL’nin deÄŸer yitirmesinin önünü kesmemiz mümkün deÄŸil. Halen TL ciddi deÄŸer kaybetmiÅŸ durumda.
Döviz giriÅŸi saÄŸlanmaz ise kriz kaçınılmaz olur
Döviz giriÅŸi saÄŸlamamız gerekiyor. Burada iki temel yöntem var. Biri yurt dışından Devletin / Hazinenin ve bankaların direkt borçlanması. DiÄŸeri de 2020’de açıklanan ABD para geniÅŸlemesi politikasından para almaya çalışmak. ABD elinde ABD Tahvili bulunan ülkelere bir o kadar daha USD vereceÄŸini açıkladı. ABD’nin elinde ”ABD Tahvili” bulunan baÅŸta Avrupa ülkeleri olmak üzere Ä°ngiltere’ye bu fonlar açtı. Bunun yanında Brezilya, Meksika. Güney Kore gibi ülkeler de bu para geniÅŸleme imkanından yararlanacak. Yani ülkenin elinde 50 milyar USD ABD Tahvili var ise bir 50 milyar USD daha alabilecek. Türkiye son yıllarda bu Tahvilleri elinden çıkararak 2,8 milyar USD’ye kadar düÅŸürdüÄŸü için burada ilerleyemiyoruz. GörüÅŸmeler ÅŸimdilik sonuçsuz kalıyor.
IMF kapısını mı çalacağız
Corona19 Salgını nedeni ile IMF bir fon oluÅŸturdu. Åžu an o fondan yararlanmak için Türkiye dahil ülkeler  görüÅŸülüyor. IMF BaÅŸkanı Kristalina Georgieva’nın “Türkiye dahil görüÅŸmelerimiz devam ediyor” dediÄŸi olay bu. CHP ekonomik kurmaylarından Ä°stanbul Milletvekili Ä°hlan ÖZKESÄ°CÄ°’de bu fonların kullanması gerektiÄŸini belirtti. Gerekçesi de “IMF’nin bu fonları kullanımında “Stand by” koÅŸullarının olmadığı için kullanım koÅŸullarının ağır olmayacağı” oldu. Bilinen bir gerçek daha var IMF’nin kararlarında ağırlıklı ortağı olan ABD onay vermeden herhangi bir adım atılamıyor. Bunun için de arka planda görüÅŸmelerin ABD ile olması gerekiyor. ABD’nin ikna edilmesi için de ilk akla gelen Rusya’dan alınan S-400 Hava savunma sistemi. 2020 Nisanında aktifleÅŸtirilecek denilen S-400 sisteminin aktifleÅŸtiÄŸine dair bir bilgi yok ortada. Yetkililer “teknik sorunlar çıktı gecikti” açıklaması yapar ise ÅŸaşırmayalım.
USD bulamıyorsak para basalım diyenler
Corona19 SaÄŸlık krizi devlet gelirlerini azalttığı gibi bütçede olmayan ek maliyetler ortaya çıktı. Ä°kinci çeyrek Türkiye için olumlu geçmeyeceÄŸi kabul edildi ve yılın ikinci yarsını kurtarmak için tüm planlar. Çözüm olarak ilk akla gelen “para basalım” diyenler. Para basalım, “para politikasını” önerenler bunu söylüyor ama para basılmasından sonraki süreç konusunda çözüm önerisi sunmuyorlar. Para basıldığında ne olacağını iktisat okuyan herkes bilir. Ä°lk sinyal para bollaÅŸması sonucu “enflasyon” oluÅŸur. Enflasyon faizi ve TL deÄŸeri düÅŸeceÄŸi için Dövizin yükselmesini tahmin etmek için yeterince tecrübemiz var. Taktik gereÄŸi kısa süre nefes alırsınız ama sonunuz komalık olur.
Swap çözüm mü
Kabaca para deÄŸiÅŸ tokuÅŸu anlamına geçen Swap iÅŸlemi Türkiye’nin de uzun yıllar ve 2019’de sık kullandığı bir ürün oldu. 2018 çöküÅŸü biraz daha hasarsız atlatıldı ise arka planda yapılan Swap ve Forward tarzı Türev iÅŸlemler sayesinde oldu. Bunu iÅŸin içinde olan herkes biliyor. Swap’da uluslararası piyasalara TL verip USD alabiliyoruz. 2020’deki sıkıntı 2019 yılında yurt içi spekülatif dalgalanmayı önlemek için  Ä°ngiltere - Londra merkezli iÅŸlemleri TL vermeyerek ve faizleri % 1300’lere çıkararak önledik. Yani yabancı yatırımcıyı o günlerde baya bir dövdük. Bu güvensizliÄŸe neden oldu. Aynı adamlardan ÅŸu an “swap yapalım” diyoruz. Bu arada Åžubat ayında buradaki faizleri %65’lere çıkardık. Soru ÅŸu adamlar zarar edecekleri iÅŸe niçin girsinler veya girmesini nasıl bekleriz. Bu güvensizlik nedeni ile Türkiye Risk Primini yükseltti. CDS denilen gösterge, 2020 Mart ayında ÅŸeytanı da ifade eden 666’larda uzun süre durdu. IMF “görüÅŸüyoruz” dendiÄŸinde biraz gevÅŸeme oldu. Böyle bir anlaÅŸma olduÄŸunda Risk Primi de Döviz Kurları da gevÅŸeme göstermesi sürpriz olmayacaktır.
Öyle ya da böyle ciddi bir kırılma noktasına gedik ülke olarak. Bu aylarda ( hatta haftalarda ) alacağımız kararlar Cumhuriyet’in 100. yılına nasıl gireceÄŸimizi de belirleyecek. Alınacak kararların siyasi ekonomik sonuçları olacağı kesin. YaÅŸayıp göreceÄŸiz.
Erol TAÅžDELEN
Ekonomist – Siyaset Bilimci
Tasdelen34@gmail.com