Serebrovasküler hastalıklar ölüm nedeni olarak dünyada 3. Sırayı alırken, sakatlık oluÅŸturma yönünden birinci sırada yer almaktadır. Serebrovasküler hastalık sıklığı toplumlar, yaÅŸ, yaÅŸam tarzı, sistemetik hastalıklar ve cinsiyete göre deÄŸiÅŸim gösterir.
Risk faktörleri temel olarak, deÄŸiÅŸtirilemeyen ve deÄŸiÅŸtirilebilir risk faktörlerini tanımak ve bunlarla mücadele etmek hastalığı önlemede çok önemlidir.

DEĞİŞTÄ°RÄ°LEMEZ RÄ°SK FAKTÖRLERÄ°
YaÅŸ: Ä°leri yaÅŸlarda serebrovasküler hastalıklar daha sık ortaya çıkar ve daha ciddi seyreder.
Cinsiyet: Erkeklerde daha sık görülür.
Genetik faktörler: Bazı toplumlarda serebrovasküler hastalık daha sıktır.

DEĞİŞTÄ°RÄ°LEBÄ°LÄ°R RÄ°SK FAKTÖRLERÄ°
Hipertansiyon: Kontrol altına alınmamış hipertansiyon serebral damarlarda harabiyat, plak oluÅŸumu ve daralmalara neden olabilir. Yüksek kan basıncı damarların yırtılmasına neden olarak beyin içine kanamalara da neden olabilir. Düzenli antihipertansif tedavi ve diyet ile serebrovasküler olay sıklığını önemli ölçüde azaltmak mümkündür.
Hiperlipidemi: Kan yaÄŸlarının yüksekliÄŸi (kolesterol ve trigliseridler) serebrovasküler hastalık için iyi bilinen bir risk faktörüdür. Diyet, egzersiz ve bazı durumlarda ilaçlarla bu durumun giderilmesi gereklidir.
Diabetes Mellitus: Kan ÅŸekerinin kontrolsüz olarak yüksek seytermesi damar yapılarında ve kan pıhtılaÅŸmasn fonksiyonlarında bozulmalara neden olarak serebrovasküler olaya neden olabilmektedir. Ä°yi bir diabet kontrolü çok önemlidir.
Aterosklerotik damar hastalıkları: Hipertansif ve hiperlipidemik kiÅŸilerde sıklıkla rastlanan bu durum damarda oluÅŸan plağın daha ilerdeki damarlara giderek tıkanması veya bulunduÄŸu yerde darlık- tıkanma oluÅŸturarak beynin ilgili bölgesine kanlanmanın azalması veya durmasına neden olmaktadır.
Obezite (ÅŸiÅŸmanlık): Yukarıda sözedilen diÄŸer risk faktörlerine neden olarak serebrovasküler hastalık oluÅŸmasına neden olabilmektedir.
Sedanter yaÅŸam: Yeterli hareket ve egzersiz yokluÄŸunun serebrovasküler hastalıklara neden olduÄŸu bilinmektedir.
Sigara: Serebrovasküler risk faktörleri arasında en yaygın nedenlerdendir.
Alkol: Sık ve aşırı miktarda alınan alkol kalp ritm bozukluklarına ve damar duvarı hasarına neden olabilmektedir.
Kalp Hastalıkları: Kalp kapak hastalıkları, ritm bozuklukları, yetmezlikler pıhtı oluÅŸumu ve emboli ile serebrovasküler hastalığa neden olabilmektedir.
Bazı metabolizmik bozukluklar: Troid hastalıkları ve homosisteinemi gibi bazı durumlar da strok için risk oluÅŸturmaktadır.
Serebrovasküler hastalık belirtileri beynin etkilenen bölgesine göre deÄŸiÅŸiklik göstermektedir. Bu belirtileri beynin etkilenen bölgesine göre deÄŸiÅŸiklik göstermektedir. Bu belirtilerden önce uyarıcı belirtiler olabilir. Bunlar birkaç saat süren gelip geçici baÅŸ dönmeleri, görme kayıplarıi konuÅŸmabozuklukları, hafıza problemleri, vücudun bir yarısında oluÅŸan uyuÅŸma, karıncalanma, kuvvet kaybıdır. Beyin kan akımında geçici azalmalar nedeniyle oluÅŸabilir. Bu durumda yapılan incelemelerde serebrovasküler sistemde hastalık düÅŸünülürse hasta ikinci bir atağı önlemek için koruyucu tedaviye alınabilir.
Hastalık belirtileri ayne gelip geçici belirtilerde olduÄŸu gibi bilinç bozuklukları (hastanın sorunlara cevap verememesi, etrafındakileri tanıyamaması, bulunduÄŸu yeri bilememesi, uykuya eÄŸilim göstermesi gibi.) konuÅŸma bozuklukları (sorulanlara cevap verememesi veya sorulanları anlayamaması), görme kayıpları (özellikle bir tarafı görememe ÅŸeklinde) vücudun bir tarafında duyu kaybı veya güç kaybı, denge kaybı ÅŸeklinde ortaya çıkabilir ve birkaç saate duraklayabildiÄŸi gibi ilerleme de gösterebilir. Bu belirtilere zaman zaman bulantı kusma, baÅŸ aÄŸrısı, ajitasyon eÅŸlik edebilir.Bu belirtileri fark eden hasta ya da hasta yakını hiç gecikmeden en kısa zamanda hastaneye baÅŸvurmalıdır.

SEREBROVASKÜLER HASTALIK TANISI
Hastalık belirtileri ile baÅŸvuran bir hastada serebrovasküler hastalık tanısını koymakta hasta ve hasta yakınlarının vereceÄŸi bilgi çok deÄŸerlidir. Bu nedenle hastanın yanında oalyın geliÅŸimini en iyi bilen kiÅŸilerin olması tanının daha çabuk konmasına yardım eder. Hastanın muayenesini takiben yapılacak görüntüleme tetkikleri gereklilik sırasına göre düzenlenir. Kranial tomografi en sık kullanılan ve tanıya oldukça yardımcı bir inceleme metodudur. Bazı hastalarda duruma göre kranial MRI ve anjiyografi de gerekebilir. Hastalığın nedenini bulmaya yönelik kan tahlilleri ve kardiak tetkikler de baÅŸvuru sırasında tamamlanır.

TEDAVÄ°
Hastalığın etkni tedavisi kalp krizi tedavisinde olduÄŸu gibi en hızlı ÅŸekilde baÅŸlamalıdır. Ä°lk üç veya altı saatte getirilen hastalarda uygulanabilen damar tıkanıklığı açmaya yönelik pıhtı eritici yöntemler tedavide oldukça yüz güldürücü sonuçlar verebilmektedir. Daha geç ulaÅŸan hastalarda ise yine damarda tıkanıklığı önlemeye yönelik tedaviler (heparin ve türevleri, coumadin, antiagregan tedaviler), beyinde ödem varsa bu durumu gidermeye yönelik tedaviler de uygulanmaktadır. Kanama durumlarında yaklaşım farklılık göstermekte nadiren cerrahi tedaviler de uygulanmaktadır. Ayrıca bu duruma neden olarak kardiak, hematolojik diÄŸer sistemik problemlerin de giderilmesi gerekir. Daha sonraki aÅŸamada ise hastaların kaybettikleri fonksiyonlarını tekrar kazanmalarına yönelik rehabilitasyon giriÅŸimleri uygulanmaktadır.

Özel Optimed Hastanesi Nöroloji Uzmanı Uzm. Dr. NurdoÄŸan Yavuz