EDİRNE CAMİLERİ â€“ 4

Anadolu Selçukluların başarılı bezemeleri, Osmanlı döneminde sarayın da büyük desteğiyle gelişmiş, yeni teknik ve üslupta eserlerin oluşumuna olanak sağlanmıştır. Erken Osmanlı Dönemi’nde çinilerde bilinen ilk teknik “renkli sır” (cuerda seca) tekniğidir. İlk örnekleri 15. yüzyıl sonu 16. yüzyıl başlarında uygulanmıştır. Bu teknikte beyaz astarlı hamurun rengi kırmızıdır. Desenler basılarak ve yazı kazılarak geçirildikten sonra renkli sırlarla boyanmıştır. Renkli sır tekniği ile üretilen çinilere en çok Bursa ve Edirne’deki 15. yüzyıl çinili yapılarında görülmektedir.

15.YÜZYIL SONUNA DOĞRU OSMANLI’NIN ÇİNİ ÜRETİM MERKEZİ İZNİK OLDU

15.yüzyıl sonuna doğru Osmanlı çini sanatında yeni bir dönemin başlangıcıdır. Bu dönemde faaliyet gösteren en önemli üretim merkezi İznik’tir. Osmanlı saray nakkaşhanesinde usta nakkaşların elinden çıkan desenler, İznik’e yollanmakta ve orada uygulanıp, pişirilmektedir. Bu dönemin ilk ve önemli üslubu ise “mavi-beyaz” gruptur.

Geçmişteki örnek ve tekniklere kıyasla çok ileri bir teknikle sır altına üretilen bu çini ve seramiklerin en belirgin özelliği, hamurlarının sert ve beyaz oluşudur. Mavi beyaz grupta sezilen farklı üslubun nedeni ise, Osmanlı sarayına çeşitli nedenlerle ulaşan 14. ve 15. yüzyıl Çin porselenlerine dayanmaktadır. Sırları şeffaf, parlak ve çatlaksızdır. İnce beyaz astar üzerine konturlanan ve boyanan desenler sırlanıp pişirilir. Kil yoğunluklu değil, kuvars yoğunluklu hamurla hazırlanan ve yüksek ısıda fırınlanan bu grup adeta yumuşak porselen niteliği taşımaktadır. Desenlerde hatayı, rumi ve bulut motifleri kullanılmıştır. Bir grup seramikte ise, kendi üstlerine dönük yapraklarla yuvarlak hatlı yeni bir üslup oluşturulduğu görülür. Bu desenler 15. yüzyılda saray baş nakkaşı Baba Nakkaş’a atfedilmekte ve “Baba Nakkaş” üslubu olarak anılmaktadır. Ana renk kobalt mavisi ve tonlarıdır. Daha sonraları ise firuze rengin küçük alanlarda uygulandığı da görülmüştür.

RENKLİ SIR TEKNİĞİNDEKİ ÇİNİLER OSMANLI ÇİNİ SANATININ TEKNİĞİDİR

Renkli sır tekniğindeki çiniler ilk dönem Osmanlı Çini sanatında yer alan bir tekniktir. Bu teknik, Timurlu çini sanatından, Osmanlı çini sanatına girmiş bir tekniktir. Hatayiler ve şakayık çiçekleri gibi uzakdoğu kaynaklı süslemeler de çini sanatına katılmıştır. Burada Çin porselenin etkisinden çok Mısır ve Suriye bağlantısı düşünülmelidir.

Muradiye Caminde yalnızca 6.35 x 3.65 m. ölçülerindeki mihrabın çinileri Bursa Yeşil Türbe ve Karaman’da bulunan Karamanoğlu Mehmed Bey Cami mihrabı (1) ile benzerlikler taşır. Bununla birlikte caminin yapıldığı dönemde minaresinin de çini kaplı olduğu 1752 depreminde minarenin yıkıldığı ve çinisiz olarak tekrar yapılmıştır. Bu depremin etkisi mihrap üzerinde bir bölümde görülmekte ve günümüze kadar gelmiştir. Mihrap bölümünün duvarları alt pencerelerin üst hizasına kadar tamamen çinilerle bezenmiştir.

Mihraptaki çiniler, iki ayrı tekniği mavi-beyaz ve renkli sır tekniğinin bir arada uyum içinde bütünleştiği ve üslup bakımından da Bursa’ya bağlanan ve ondan sonra gelen en muhteşem örnektir. Devrinin kendinden daha büyük ölçülü tamamen çini kaplı (Yeşil Cami ve Türbe) mihraplarını düzen açısından tekrarlamasına rağmen Bursa Yeşil Caminden faklı olarak da mavi-beyaz çiniler de kullanılmıştır. Çinilerin bazıları kabartma ve geometrik örnekli olanların yanında Rumilerin hakim olduğu çiçek dekorlu çiniler firuze, lacivert, sarı, açık yeşil renkli olup değişik tonlu mor renk de görülmektedir. Mihraptaki çiniler mavi-beyaz ve birbirinden farklı desenle altıgen çiniler aralarını dolduran firuze üçgen çinilerle bir yıldız meydana getirmektedir. İznik mavi-beyaz seramiklerinin kalitesini gösteren bu çiniler Edirne’de orijinal bir üslubu ortaya koymaktadır. Caminin mihrap yan duvarındaki bordür duvara ince Firuze bantla birleşmektedir.

BORDÜRLER SI ALTI TEKNİĞİDİR

Frizin iki ucu da kartuş şeklinde olup Sultan II. Murad’ın adını vermektedir. Bordürü iki tarafından firuze bantlarla çevrilmiş mukarnaslı bordür sır altı tekniğinde olmakta birlikte renkli sır teknikle uygulanan sarı renk ayrı bir hava katmaktadır. Bundan sonra da lacivert bantların içinde 8 köşeli yıldızlardan oluşmuş sır altı tekniğindeki kabartma bezeli geometrik bordür çerçevesi dolamaktadır. Bunun etrafında firuze ince bantlarla çevrilidir. Kavsaranın etrafında yan duvarların çevresinde de mavi-beyaz teknikte dilimli rumilerden oluşan bordür üç yönden dolanmaktadır. Kavsara köşelikleri renkli sır tekniğinde lacivert zemin üzerine sarı, yeşil,mor ve beyaz renkle bezeli rumi ağırlıklı bitkisel motiflerle kaplanmıştır.

Kavsaranın içi mavi-beyaz dekorlu sır altı tekniğinde dolgulanmıştır. Aralardaki firuze renkli kısımların üstlerinde dikkatle incelendiğinde farkedilen koyu lacivert veya siyahla yapılmış şeffaf sıraltındaki ince bitkisel kıvrımlar zariflikleriyle göze batmaktadır. Mihrabın üç kademeli alt kısmı ise tümüyle renkli sır tekniğindeki büyük karolarla kaplanmıştır. Bu karolar lacivert üzerine beyaz, sarı firuze yeşil ve mor renkli sırlarla oluşturulmuş girift bezemeye sahiptirler. Kompozisyonunda beyaz renkli düğümlü geçme ve aralarında iri Rumilerle palmetlerin oluşturduğu simetrik motifle bulunur.

ÇİNİ KAPLI SUTUNLAR TAMAMEN ÇİNİ KAPLIDIR

Karoların üzerinde ise, nişin her cephesine bir tane gelecek şekilde, kartuş şeklinde düzenli, lacivert üzerine firuze ile yapılmış, rumi-sarı düğümlü bezeli kûfi ve sülüs hatlı yazı frizi bulunmaktadır. Nişin iki yanında tamamıyla çini kaplı iki sutunçe ise, mukarnaslı başlıklı ve kaide kısmı da tamamen birbirinin aynı olup çini kaplıdır. Altı sıra yivle bezenmiş olan sütunçelerin zeminleri atlamalı olarak lacivert ve sarı ile renklendirilmiş Rumili geçmeli bordürlerle ve düğümlerle daha da zenginleştirilmiştir. Mihrap ayrılığında ince kıvrık dallar üzerindeki rumiler arasında üç satır sülüs ve iki satır kûfi hatla “Al-i İmran” suresinden ayetler yer almaktadır.

Mihrabın tepesinde sır altı tekniğinde kabartma bezeli lacivert zemin üzerine beyaz rumi ve palmetlerle bezenmiş friz şeffaf renksiz sırla sıralanmıştır. Frizin yan yüzlerinde ise firuze renk kullanılmıştır. Bu friz bütün mihrabın bulunduğu katta üç yönden duvarları çevreleyen çinilerin üzerinde bulunmaktadır. Frizin altındaki çinilerin üzerine sonradan kalem işi bezemeler yapıldığı düşünülür.

DUVARLARI KAPLAYAN ÇİNİLER SI ALTILI MAVİ BEYAZ’DIR

Mihrabın bulunduğu kubbeli kısımda üç yönden alt sıradaki dikdörtgen pencerelerin üst hizasına kadar bütün duvarları kaplayan çiniler sır altına mavi-beyaz desenlidir. Bunlar altıgen formda ve çevreleri üçgen firuze çinilerle kaplanmıştır. Beyaz zemin üzerine mavi tonlarıyla çok çeşitli bitkisel ve geometrik motiflerle süslenip, çoğunlukla bitkisel bezeme tercih edilmiştir. Bu altıgen formlu çinilerin minber arkasında da bulunduğu ve levhaların etrafında da uygulandığı dikkat çekmektedir. Mihrabın kavsara etrafında kullanılan dilimli Rumili bordür bütün pencere çevrelerinde mihrabın duvara birleşen kısmı ile üst tarafında görülen bitkisel motifli bordür 14x34 cm. boyutlu beyaz zemin üzerine kobalt mavisi ile birlikte desenlenmiş levhalardır.

MURADİYE CAMİİ FARKLI TEKNİK VE ÜSLUPTAKİ ÇİNİLERİ BİR ARADA BÜNYESİNDE BARINDIRIYOR

Yapının çinilerinin (mihrap ve altıgen levhalar) mimarisi ile aynı döneme ait olduğu sadece kabartma bezeli palmet frizinin daha sonra yerleştirildiği akla yatkın gelmektedir. Mavi-beyaz teknikli çinileri beyaz, renkli sır bezemelileri ise yavru ağzı pembe hamurludur. Muradiye Cami farklı teknik ve üsluptaki çinileri bir arada bünyesinde barındıran yapı olma özelliğine sahiptir.

Hazırlayan/Seyit SÜREN